Przyczyn wylegania może być wiele, jedną z nich są choroby podstawy źdźbła zbóż, które na naszych polach pojawiły się stosunkowo niedawno. Ich konsekwencjami są: utrudniony zbiór oraz obniżenie plonów i ich jakości.

Jedną z przyczyn wylegania zbóż jest zbyt gęsty siew, który powoduje silną konkurencję roślin w łanie. Przede wszystkim konkurują one o dostęp do światła słonecznego, przez co nadmiernie wyrastają w górę. Kolejną może być wysiew odmian wysokich, mających – z uwagi na specyfikę wzrostu – naturalną tendencję do wylegania. Również niezrównoważone nawożenie, szczególnie wysiew wysokich dawek nawozów azotowych przy jednoczesnym zasilaniu niskimi dawkami potasu i fosforu oraz mikroelementów sprzyja wyleganiu. Nie bez znaczenia jest również zachwaszczenie uprawy, szczególnie miotłą zbożową, która także osłabia zboża. Istotnym czynnikiem powodującym wyleganie są także choroby podstawy źdźbła zbóż, osłabiające dolną cześć źdźbła lub korzenie rośliny, przez co mają one wyższą podatność na łamanie.

Regulatory wzrostu

Jednym ze sposobów przeciwdziałania wylegania jest stosowanie regulatorów wzrostu zwanych popularnie antywylegaczami. Na rynku jest szereg środków, na bazie różnych substancji aktywnych, takich jak np.: chlorek chloromekwatu (czyli CCC, np. Antywylegacz Płynny 725 SL), trineksapak etylu (np. Optimus 175 EC) czy etefon (np. Cerone 480 SL).

Przy doborze antywylegacza ważne jest prawidłowe określenie fazy rozwoju zbóż, w której zostanie on zastosowany. Po wznowieniu wegetacji, od BBCH 25 do 31, gdy korzenie przybyszowe mają przynajmniej 3 cm długości, można zastosować regulatory na bazie CCC, w celu skrócenia pierwszego i ewentualnie drugiego kolanka. Preparaty na bazie trineksapaku etylu powinno się stosować od początku strzelania w źdźbło (BBCH 30), aż do końca tej fazy (BBCH 37). Natomiast środki zawierające etefon należy stosować od BBCH 32, nawet do BBCH 49 (widoczne pierwsze ości). Na skuteczność zabiegu przeprowadzonego antywylegaczem wpływ mają również temperatura oraz nasłonecznienie. CCC wymaga temperatur powyżej 5 st. C (lepiej działa, jeśli zostanie zaaplikowany z dodatkiem adiuwantu ułatwiającego wchłanianie), ale nie wymaga dużego nasłonecznienia. Natomiast trineksapak etylu działa już od 8 st. C, lecz ma większe wymagania świetlne. Najwyższe wymagania termiczne ma etefon, działa dopiero, gdy temperatura powietrza przekroczy 15 st. C. Bardzo istotne jest, aby regulatory stosować w miarę możliwości wcześnie, dopóki gleba jest wystarczająco wilgotna. Użycie tego rodzaju środków podczas suszy może doprowadzić do spadku plonów.

Choroby podstawy źdźbła

Choroby z tej grupy, wywoływane przez grzyby, pojawiły się na większą skalę na naszych polach stosunkowo niedawno. Ich nasilenie wzrosło, gdy udział zbóż w strukturze zasiewów przekroczył 70 proc., dlatego też nazywane są czasem chorobami płodozmianowymi lub podsuszkowymi.

Do najgroźniejszych należą: łamliwość podstawy źdźbła (wywoływana przez: Pseudocercosporella herpotrichoides, Oculimacula acuformis), fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła (Fusarium spp.), zgorzel podstawy źdźbła (Gaeumannomyces graminis), ostra plamistość oczkowa (Rhizoctonia cerealis). Do namnażania grzybów chorobotwórczych doprowadziła uprawa zbóż następująca po sobie. Znaczącym błędem w ich zwalczaniu jest niestosowanie fungicydów o wysokiej skuteczności.

Szkodliwe grzyby

Największe straty powoduje zgorzel podstawy źdźbła, która może obniżyć plon nawet o 75 proc. Patogeny atakują korzenie siewek, co osłabia rośliny, a w konsekwencji prowadzi do ich zamierania. Rozwojowi choroby sprzyja uprawa zbóż na glebach lekkich w następstwie po sobie.

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła poraża korzenie oraz źdźbła, ale słabo je uszkadza. Powoduje za to przedwczesne dojrzewanie i bielenie kłosów. Może prowadzić do spadku plonu nawet o 50 proc. Aktualnie jest to choroba najczęściej atakująca zboża uprawiane w monokulturze.
Łamliwość podstawy źdźbła występuje obecnie rzadziej od pozostałych chorób podsuszkowych. Najlepiej rozwija się na glebach ciężkich, wilgotnych, słabo przepuszczalnych; może powodować spadki plonu o 30 proc. Małe, soczewkowate plamy o barwie bursztynowo-miodowej na pochwie liściowej starszych liści to pierwsze oznaki wskazujące na obecność łamliwości. Szkody poczynione przez patogen są w pełni widoczne pod koniec okresu wegetacji – mimo stosowania regulatorów wzrostu zboże łatwo wylega, a kłosy są białe, bez ziarna. Spowodowane jest to przerwaniem wiązek przewodzących między korzeniem a źdźbłem. Objawy ostrej plamistości oczkowej przypominają najczęściej łamliwość podstawy źdźbła. Ta choroba zazwyczaj nie powoduje większych szkód, ale jest bardzo trudna do zwalczania. Obecnie żaden fungicyd nie jest w pełni skuteczny w walce z wywołującym ją patogenem.

Zapobieganie i zwalczanie

W ostatnich latach zauważono, że mimo stosowania poprawnego płodozmianu może występować łamliwość podstawy źdźbła oraz ostra plamistość oczkowa. Poza tym choroby podstawy źdźbła bardzo często są przenoszone już z ziarnem, które jest słabo chronione przed grzybami z rodzaju Fusarium spp.. Na porażenie przez choroby podsuszkowe duży wpływ ma także sposób uprawy roli. W systemie uprawy uproszczonej występuje wyższa presja patogenów – najwyższa przy siewie bezpośrednim, niższa przy uprawie bezorkowej. W zwalczaniu chorób podsuszkowych (w szczególności łamliwości podstawy źdźbła) dobrą skuteczność zapewniają substancje aktywne m.in. z grupy benzimidazoli: prochloraz, tiofanat metylowy; a poza tym metrafenon, cyprodynil czy protiokonazol.

(mf, am)

Materiał opublikowany w tygodnikach Wydawnictwa Promocji Regionu: CGD, CBR, CWA, CLI, CRY 7 kwietnia 2016

zdjęcie: Fotolia.com