Mikotoksyny to substancje toksyczne dla ludzi i zwierząt, wytwarzane przez grzyby pleśniowe. Źródłem pleśni może być gleba, atmosfera, magazyny do przechowywania pasz, czy też środki transportu. Głównym czynnikiem, prowadzącym do rozsiewania zarodników grzybni na roślinach, z których potem powstają pasze, jest wiatr.

Pierwsze objawy

Mikotoksyny stwarzają dwa rodzaje zagrożenia, znanego jako mikotoksykoza – zatrucia ostre oraz ryzyko powstania zatruć przewlekłych. Pierwszym objawem zatrucia mikotoksynami jest spadek apetytu i związane z tym zmniejszone zużycie paszy. Zjawisko bezpośrednio wpływa na obniżenie produkcji mleka, bądź spowolnienie przyrostów wagowych, połączone niekiedy z wystąpieniem biegunki. Silniejsze zatrucie może skutkować zaleganiami, całkowitym zaprzestaniem pobierania paszy, upośledzeniem funkcji układu krwiotwórczego, uczuleniem na światło, ślinotokiem oraz uszkodzeniami błon śluzowych i skóry. Długotrwała ekspozycja na działanie związków toksycznych może prowadzić do trwałego uszkodzenia wątroby i płuc, negatywnie wpłynąć na pracę nerek, a nawet skutkować upadkami zwierząt.

Zatruciom mikotoksynami często towarzyszą zaburzenia rozrodu. Przykładem są konsekwencje wynikające z narażenia zwierząt na spożycie zearalenonu, który przyczynia się do wystąpienia zaburzeń cyklu rujowego, problemów z zapłodnieniem, poronień i urodzeń martwych płodów. Młode samice, które były żywione paszą skażoną mikotoksynami są słabsze, mniej żywotne i bardziej narażone na infekcje.

Jak uchronić zwierzęta?

Spośród pasz, powszechnie stosowanych w żywieniu zwierząt, można wyszczególnić kilka grup, szczególnie narażonych na skażenie grzybami. Należą do nich śruty poekstrakcyjne, zwłaszcza sojową, ziarno kukurydzy, kiszonki, ziarno zbóż.

Wystąpieniu mikotoksyn warto zapobiegać. Przed zbiorem najważniejsze jest niedopuszczenie do rozwoju grzybów, włącznie z użyciem fungicydów oraz inokulantów, zabezpieczających rośliny w trakcje wegetacji. Najlepiej byłoby także wybierać odmiany mniej podatne na choroby grzybowe. Ważne jest także przestrzeganie terminów zbioru oraz stworzenie odpowiednich warunków przechowywania – niedopuszczenie tlenu do zakiszanych roślin. Pomocne mogą być zakiszacze mikrobiologiczne, np. LalSil, oraz regularne czyszczenie zbiorników. Należy także zadbać o stosowanie odpowiedniego płodozmianu, co zmniejszy ilość patogenów w glebie. W przypadku wystąpienia choroby, na polu nie powinny pozostawać resztki zainfekowanych roślin. Pozwoli to wyeliminować ryzyko porażenia kolejnych upraw.

Więcej o zagrożeniu

Zarodniki obdarzone są zdolnością długiego przeżywania. Niektóre mogą wykiełkować nawet po kilkudziesięciu latach. Porażona roślina zajmowana jest przez grzybnię, która całą swoją powierzchnią pobiera substancje odżywcze. Decydującą rolę we wzroście grzybów odgrywa temperatura (najkorzystniejsza dla nich to 15-30oC), wysoka wilgotność, właściwości genetyczne szczepu pleśni oraz rodzaj gleby. Parametry te wpływają również na rodzaj i ilości produkowanych metabolitów.

Większość mikotoksyn jest chemicznie trwała i odporna na zmiany temperatury, warunki przechowywania i procesy przetwórcze. Ich toksyczność zależy od częstotliwości ekspozycji oraz pochłoniętej dawki. Do mikotoksyn, uznanych aktualnie za istotne ekonomicznie i toksykologicznie w skali naszego kraju, należą: ochratoksyna, trichoteceny (głównie deoksyniwalenol), zearalenon i fumonizyny. Ochratoksynę można zaliczyć do toksyn wytwarzanych przez grzyby przechowalnicze (Aspergillus i Penicillium),a więc powstające głównie po zbiorze, w trakcie niewłaściwego przechowywania ziarna zbóż, nasion oleistych i ich przetworów. Trzy pozostałe grupy mikotoksyn tworzone są przez grzyby rodzaju Fusarium.

(mc)

Materiał opublikowany w tygodnikach Wydawnictwa Promocji Regionu: CGD, CBR, CWA, CLI 8 października 2015

zdjęcie: LibertasAcademica/flickr.com