Najgroźniejszą chorobą z rodzaju Fusarium spp. atakującą zboża jest fuzarioza kłosów. Najczęściej poraża ona pszenicę, ale występuje również w pszenżycie, jęczmieniu, życie, rzadziej w owsie. Powoduje znaczny spadek plonowania w postaci obniżenia masy tysiąca ziaren, a także infekuje ziarno metabolitami wtórnymi, tzw. mykotoksynami.
Fuzariozy występują na całym świecie. Najlepiej rozwijają się w warunkach ciepłych oraz wilgotnych. Optymalne warunki to temperatura 20-30°C oraz wilgotność kłosa utrzymująca się przez 48-60 godz. Do infekcji najczęściej dochodzi w fazie kwitnienia pszenicy. Opady deszczu i wysoka temperatura w tym okresie umożliwiają rozwój zarodników, a deszcz i wiatr infekcję kłosów. Ze względu na małe opady, na terenie centralnej Polski występuje mniej szczepów fuzariozy niż np. na terenie Warmii, Pomorza czy Śląska. Źródłem porażenia są resztki po zbiorowe i porażone ziarno.
Rozpoznanie
Pierwszymi objawami fuzariozy kłosów są brązowe plamy na plewkach. Następnie kłosy bieleją częściowo albo całkowicie. Kiedy są silnie porażone wytwarzają zdrobniałe ziarno, często pokryte różowymi lub czarnymi zarodnikami grzybów z rodzaju Fusarium.
Fuzarioza powoduje zmniejszenie wartości wypiekowej poprzez spadek zawartości białka oraz glutenu. Warto jednak pamiętać, że białokłosowatość w zbożach powodować mogą także choroby podstawy źdźbła.
Mykotoksyny
Czynnikiem zupełnie dyskwalifikującym ziarno na cele przemysłowe są mykotoksyny, szkodliwe dla ludzi oraz zwierząt. Poza tym są one niezwykle konkurencyjne wobec mikroorganizmów glebowych, bowiem obniżają ilość pożytecznej mikroflory. To związki bardzo stabilne – niełatwo ulegają rozkładowi, dlatego nie można dopuścić do ich rozwoju. W krajach o klimacie ciepłym i wilgotnym obecność mykotoksyn jest kluczowym czynnikiem decydującym o przydatności ziarna na cele młynarskie. W Polsce najczęściej występującą toksyną jest deoksyniwalenol (DON).
Terminy i zabiegi
W zwalczaniu fuzariozy kłosów najczęściej bazuje się na substancjach aktywnych z grupy triazoli, takich jak: protiokonazol, tebukonazol czy metkonazol. W fazie kłoszenia uprawy bardzo często atakuje również septorioza plew, dlatego do ostatniego zabiegu stosuje się mieszaniny epoksykonazolu z tebukonazolem bądź metkonazolem. Protiokonazol bardzo dobrze radzi sobie również z septoriozami, dlatego mieszanina protiokonazolu i tebukonazolu świetnie sprawdza się w ostatnim zabiegu. Niekiedy do zwalczania fuzarioz stosuje się także inne substancje jak np. tiofanat metylowy (z grupy benzimidazoli), azoksystrobinę (z grupy strobiluryn), czy propikonazol (z grupy triazoli). Ich skuteczność jest zazwyczaj słabsza – nie działają na niektóre szczepy fuzariozy. Stosowanie tych substancji w regionach o klimacie wilgotnym może być zawodne. Optymalnym terminem zabiegu fungicydowego w pszenicy jest początek fazy kwitnienia, a w pozostałych zbożach przed lub po fazie kwitnienia.
Dobry wybór
Obecnie rolnicy obowiązani są uprawiać rośliny w systemie tzw. integrowanym. Do metod agrotechnicznych zgodnych z tym założeniem i jednocześnie ograniczającym ilość zarodników z rodzaju Fusarium spp. w glebie należą: płodozmian, pełen zestaw upraw pożniwnych i orka oraz metody biologiczne, takie jak wybór odmian odpornych. Do roślin ograniczających liczebność zarodników fuzariozy w glebie możemy zaliczyć rośliny okopowe, takie jak burak cukowy czy rośliny z rodziny krzyżowych, np. rzepak. Bardzo dobrym przedplonem dla zbóż są rośliny motylkowate, jednak ich korzenie umożliwiają przetrwanie zarodników w glebie.
System integrowany oznacza że stosowanie środków ochrony roślin nie jest zabiegiem podstawowym, a ostatecznym. Przed wyborem fungicydu należy zastosować inne metody ograniczające występowanie fuzariozy. Żaden bowiem fungicyd nie gwarantuje 100 proc. skuteczności.
Najczęściej występujące w naszym kraju szczepy to:
Fusarium culmorum,
Fusarium avenaceum,
Fusarium graminearum,
Fusarium poae,
Fusarium nivale.
(mf)
Materiał opublikowany w tygodnikach Wydawnictwa Promocji Regionu: CGD, CBR, CWA, CLI 11 czerwca 2015
zdjęcie: Stones/pixabay.com
KOMENTARZE (0)