Jednym z parametrów, sprawdzanych przez mleczarnie, jest liczba komórek somatycznych. Nie powinna ona przekroczyć 400 tys./ml, ponieważ powyżej tego poziomu mleko uznawane jest za surowiec pozaklasowy.
 

Komórki somatyczne to przede wszystkim obumarłe komórki gruczołu mlekowego, ich fragmenty oraz białe ciałka krwi. Proces złuszczania komórek jest naturalny i odbywa się nie tylko w wymieniu, dlatego komórki somatyczne będą zawsze obecne w mleku, jednak ich poziom nie powinien być zbyt wysoki.
 

Przyczyn podwyższonego poziomu komórek somatycznych może być wiele, dlatego ważna jest szybka reakcja. Wczesne dostrzeżenie problemu umożliwia podjęcie odpowiednich działań i szybszy powrót zwierzęcia do zdrowia. To także oszczędności w kwestii wydatków na obsługę weterynaryjną stada.
 

Na liczbę komórek somatycznych (LKS) w mleku mają wpływ czynniki: żywieniowe, środowiskowe, chorobowe oraz osobnicze.
 

Czynniki żywieniowe

Odpowiedzialność za podwyższoną liczbę komórek somatycznych najczęściej składa się na żywienie. Nie bez przyczyny. Zbyt szybka zmiana paszy, szczególnie w przypadku wprowadzenia dużych ilości paszy białkowej bez zachowania okresu przejściowego, powoduje zbyt gwałtowne przyspieszenie wydzielania mleka, z którym wymię nie potrafi sobie poradzić. Pojawia się wtedy jego stan zapalny, a w konsekwencji wzrostu LKS w mleku.
 

Kolejna przyczyna to skarmianie pasz złej jakości. Zapleśniałe kiszonki, zawilgocone i porażone grzybem pasze treściwe są przyczyną ogólnego zatrucia organizmu. Najwięcej problemu sprawiają mykotoksyny, których w paszy nie widać, ale ich obecność może wywołać silną reakcję zapalną. Zbliżający się sezon letni z wysokimi temperaturami sprzyja zagrzewaniu się kiszonek, ale również dawki TMR. Wtórna fermentacja pasz także może wpłynąć na zwiększenie liczby komórek somatycznych w mleku.
 

Wzrost LKS następuje również z powodu braków witaminowo-mineralnych. Wysokowydajne krowy, a w obecnej chwili to ponad połowa populacji krów mlecznych w Polsce, mają wyższe zapotrzebowanie pod tym względem. Same pasze nie są w stanie tych potrzeb zaspokoić, dlatego konieczna jest suplementacja premiksami. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na poziom witaminy A, E, niacyny i biotyny oraz cynku i selenu, ponieważ to te składniki pozwalają zachować wysoką zdrowotność wymienia. Witamina E hamuje procesy oksydacyjne w organizmie, więc wpływa dodatnio na wydłużenie życia komórek. Witamina A, niacyna i biotyna pomagają regenerować komórki keratyny miękkiej gruczołu mlekowego. Cynk i selen podnoszą ogólną zdrowotność zwierząt, stają się one odporniejsze i łatwiej sobie radzą z wszelkimi patogenami. Stosowanie organicznych związków tych mikroelementów pozwala na skuteczniejsze ich działanie – formy organiczne, jak np. chelaty, są łatwiej przyswajane przez organizm i wykorzystywane w większym stopniu.

Wpływ chorób

Wzrost LKS to dla hodowcy dzwonek alarmowy. Jeśli cokolwiek złego dzieje się w organizmie, ich zwiększona ilość w mleku od razu daje o tym znać. Nie chodzi tu wyłącznie o stany zapalne wymienia wywołane przez bakterie. Problemy z racicami, kwasica czy ketoza, szczególnie te o przebiegu subklinicznym, zawsze mogą spowodować wzrost LKS. Często nawracające zapalenia wymienia u tej samej sztuki mogą być spowodowane zakażeniem gronkowcem złocistym, niemożliwym do wyleczenia. Jedynym wyjściem w takiej sytuacji jest eliminacja chorej sztuki ze stada, ponieważ staje się ona źródłem infekcji pozostałych krów.

Środowisko

Czynniki środowiskowe to przede wszystkim warunki bytowe oraz warunki udoju. Również długotrwały stres może mieć wpływ na podniesienie poziomu komórek somatycznych. Nieprowadzenie przeddoju, niewłaściwa higiena wymion, przedłużanie czasu doju, tzw. pustodój, zużyte gumy strzykowe czy nieodpowiednie podciśnienie w aparatach udojowych mogą generować problemy zdrowotne, dlatego należy dokładnie sprawdzać stan kubków udojowych oraz całej aparatury. Trzeba też indywidualnie podchodzić do kwestii czasu doju, ponieważ może być on różny dla każdej krowy i te różnice muszą zostać uwzględnione przy dojeniu poszczególnych sztuk. Za krótkie stanowiska, z niewystarczającą ilością ściółki lub zbyt rzadko czyszczone również mają negatywny wpływ na LKS. Kiedy krowa się położy i strzyki mają kontakt z podłożem, istnieje możliwość wniknięcia bakterii z kału do wymienia – a to powoduje jego zapalenie. Najczęściej dzieje się tak w okresie około pół godziny po doju, kiedy kanały strzykowe nie są jeszcze do końca zamknięte. Dlatego warto zachęcać krowy, żeby bezpośrednio po doju przyjmowały pozycję stojącą, np. podając im smakowite pasze. Siedliskiem szkodliwych bakterii są również racice niepoddane korekcji, więc warto pamiętać o regularnych wizytach korektora zajmującego się stadem.
 

Jednym ze sposobów na profilaktykę wymienia jest dipping. Polega na zanurzaniu strzyków bezpośrednio po doju w specjalnym płynie dezynfekującym. Ma on za zadanie przyspieszyć zamykanie się kanałów strzykowych, a także wytwarza mechaniczną barierę ochronną przed bakteriami w postaci warstwy płynu.
 

Na poziom komórek somatycznych w mleku wpływa również pora roku. Zimą zwykle LKS jest niższa – przyjmuje się, że powinna wynosić ok. 50 tys./ml. Natomiast latem wzrasta nawet dwukrotnie. Przyczyną jest wzrost temperatury. W przypadku bydła za najodpowiedniejszą uznaje się temperaturę 8–12°C. Powyżej 18°C kończy się strefa komfortu dla zwierząt. Temperatury wyższe niż 20–22°C mogą powodować wystąpienie stresu cieplnego, co zwiększa poziom komórek somatycznych. Warto pamiętać, że krowy wypasane mają zwykle mniej problemów z zapaleniami wymion, niż te utrzymywane alkierzowo przez cały rok – jest to pozytywny wpływ ruchu na świeżym powietrzu oraz wyższej zawartości witamin w zielonce pastwiskowej niż w kiszonkach.

Czynniki osobnicze

LKS zależy również od wieku i genotypu. Im starsza krowa, tym więcej będzie miała komórek somatycznych w mleku. Z każdą laktacją LKS wzrasta o ok. 10–15 proc., co nabiera znaczenia w przypadku krów użytkowanych dłużej.

Na LKS mają wpływ czynniki genetyczne, wysokie zawieszenie wymienia i ułożenie strzyków. Stąd w przypadku krów o dużych wydajnościach i problemach somatycznych, warto wybierać do krycia buhaja o udowodnionych cechach gwarantujących wysoką zdrowotność wymienia.
 

Dobra znajomość zwierząt oraz troskliwa i uważna opieka nad stadem pomaga zachować liczbę komórek somatycznych w mleku na niskim poziomie. To ważne nie tylko ze względu na zdrowotność krów, ale też jeśli chodzi o ekonomię i opłacalność produkcji.

(aw)

Materiał opublikowany w tygodnikach Wydawnictwa Promocji Regionu: CGD, CBR, CWA, CRY, CLI 8 czerwca 2017 r.

zdjęcie: Fotolia.com