Postęp hodowlany w uprawie kukurydzy

Ponad 200 odmian wpisanych do Krajowego Rejestru i wielkość areału na poziomie ok. 1,3 mln hektarów czynią z kukurydzy jedną z najpopularniejszych roślin uprawnych w Polsce. Jej znaczenie gospodarcze dziś nie byłoby tak duże gdyby nie dynamiczny postęp hodowlany, który bezpośrednio przyczynił się do wzmocnienia cech agronomicznych poszczególnych odmian, zwiększając w ten sposób potencjał plonotwórczy.
 

Rozwój uprawy kukurydzy
 

Jak kukurydza dotarła do Polski?

Kukurydza to jedna z najbardziej rozpowszechnionych i cenionych na świecie roślin uprawnych. W Ameryce znana była już od tysięcy lat. Stamtąd przybyła do Europy w okresie intensywnego rozwoju żeglugi i odkryć geograficznych – przełom XV i XVI wieku. Pierwsze informacje na temat jej uprawy w Polsce datowane są na ostatnie lata XVII lub początek XVIII w. Nad Wisłę kukurydza dotarła prawdopodobnie z Rumunii lub Węgier. Początkowo uprawiana była w południowo-wschodniej części ówczesnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na Podolu i Wołyniu, głównie w celach konsumpcyjnych.
 

Dynamiczny wzrost produkcji i znaczenia gospodarczego kukurydzy w Polsce

Pierwsze odmiany populacyjne w naszym kraju zaczęto uprawiać na szerszą skalę na przełomie XIX i XX wieku. Wówczas wyodrębniono takie odmiany jak m.in.: Wielkopolanka, Małopolanka czy Przebłędowska Biała. Dopiero w okresie powojennym nastąpiło wzmocnienie rodzimej hodowli, które wynikało przede wszystkim z dostępu do odmian zachodnich (Minnesota 13, Wisconsin). W tym czasie areał uprawy kukurydzy wynosił zaledwie kilka tysięcy hektarów. Z kolei rejestracja pierwszej polskiej odmiany hybrydowej – Wiel-Wi, miała miejsce dopiero w 1957 roku. Wyraźny wzrost produkcji tego gatunku zaobserwowano w latach 70-tych i 80-tych poprzedniego stulecia. W tym czasie kukurydza była uprawiana głównie z przeznaczeniem na paszę objętościową i zaczęła stawać się coraz bardziej ceniona rośliną pastewną. Wskazana tendencja była widoczna zarówno w regionach, w których warunki klimatyczno-glebowe były teoretycznie najlepsze dla kukurydzy, a także na terenach wyżynnych i północy kraju, gdzie ryzyko powodzenia uprawy było większe. Co więcej, w ostatniej dekadzie XX wieku wyraźnie wzrosła wielkość zasiewów kukurydzy użytkowanej na ziarno. Wystarczy wspomnieć, że w 2016 r. zebrano ponad 4 mln ton – czyli ok. 14% całkowitej produkcji zbóż. Równolegle do rozwoju hodowli odmian kiszonkarskich trwały prace nad rozwojem ziarnowych, co spowodowało sukcesywny wzrost areału uprawy.
 

Postęp hodowlany a sukces w uprawie kukurydzy

Biorąc pod uwagę dzisiejsze znaczenie gospodarcze kukurydzy, a także powierzchnię uprawy tego gatunku w naszym kraju, można stwierdzić, że ta stosunkowo młoda, i jeszcze do niedawna egzotyczna roślina, doskonale zaaklimatyzowała się w polskich warunkach. Na ogromne zainteresowanie uprawą wpływają przed wszystkim szerokie możliwości jej zastosowania oraz bardzo dobrze rozwinięty rynek skupu. Kukurydza stanowi źródło pożywienia zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, a także cenny surowiec wykorzystywany w różnych gałęziach przemysłu np. spożywczy, farmaceutyczny, kosmetyczny. To sprawia, że jest jedną z najcenniejszych roślin uprawnych na świecie. W gospodarstwach prowadzących chów bydła mlecznego, jako pasza objętościowa, stanowi podstawowe źródło energii w dawce pokarmowej. Dzięki temu jest niezastąpiona w produkcji wysoko wydajnych zwierząt.
 

Perspektywy związane z uprawą kukurydzy są ogromne, jednak jej ekspansja w Polsce nie byłaby możliwa, gdyby nie postęp hodowlany. Roślina ta zaliczana jest do gatunków wyróżniających się największym potencjałem plonotwórczym. Aby móc go wykorzystać, należy zapewnić jej optymalne możliwości wzrostu i rozwoju, dobierając właściwą odmianę do panujących warunków klimatyczno-glebowych. Poszczególne odmiany różnią się od siebie pod względem wczesności dojrzewania oraz innymi cechami agronomicznymi. Postęp hodowlany i rozwój wieloletnich doświadczeń oceniających ich przydatność, szczególnie w ostatnich dziesięcioleciach, przyczynił się do powstania nowych, coraz bardziej wydajnych rozwiązań – które umożliwiają opłacalną produkcję kukurydzy w różnych warunkach. Świadczy o tym chociażby fakt, że obecnie roślina ta może być uprawiana niemal w całej Polsce. Dotyczy to również regionów, w których prowadzenie plantacji jeszcze do niedawna uważane było za nieopłacalne.
 

Dobór odmiany kukurydzy – na jakie cechy warto zwrócić uwagę?

 

Odmiana dostosowana do klimatu

Podstawowe wyzwanie we współczesnej produkcji roślinnej stanowią zmiany klimatu, które wpływają na poszczególne ogniwa agrotechniczne. Ich konsekwencją są m.in. okresowe niedobory wody, dlatego liczne prace hodowlane w ostatnich latach zostały poświęcone na zwiększenie potencjału plonotwórczego kukurydzy pod tym względem. W rezultacie część rejestrowanych odmian wyróżniała się taką cechą jak waterlock – podwyższona fizjologiczna odporność na suszę. Wśród nich szczególnym uznaniem w naszym kraju cieszy się MAS 10A. Oprócz wskazanej odporności na okresowe deficyty wody jej cechą charakterystyczną jest również wysoki poziom tolerancji wobec wiosennych chłodów, także na mozaikowych stanowiskach. MAS 10A doskonale sprawdził się w najchłodniejszych regionach Europy, m.in. w Rosji i innych krajach nadbałtyckich, potwierdzając swoją opłacalność w trudnych warunkach. Ponadto odmiana wyróżnia się także wysoką zdrowotnością, co przy wzrastającej presji chorób, ma kluczowe znaczenie dla przyszłych plonów. W związku z tym MAS 10A stanowi skuteczną odpowiedź na trzy podstawowe i charakterystyczne w naszym kraju czynniki ograniczające plonowanie: deficyt wody, chłodne i słabsze gleby oraz presję chorobotwórczą.
 

Tropical dent – co oznacza?

Kukurydzę w naszym kraju głównie użytkuje się na ziarno, statystyczne ponad 750 tys. ha (KOWR podaje za 2020 r. ok 4,3 mln ton) przeznacza się na ten cel. Jeden z największych wydatków w przypadku tej produkcji stanowi koszt suszenia ziarna. Stąd szczególnie pożądaną cechą w tym rodzaju uprawy jest tropical dent. Tego typu odmiany szybko oddają wodę na ostatnim etapie wegetacji, co umożliwia zbiór o niższej wilgotności. W ten sposób plantator może wygenerować dodatkowe oszczędności związane z dosuszaniem materiału. Genetyka tropical dent nastawiona jest także na stabilny i wysoki poziom plonowania. Biorąc pod uwagę wcześniej wskazane czynniki, wśród odmian ziarnowych wyróżnia się średnio wczesny mieszaniec – ES Hemingway, lider pod względem plonowania w swojej grupie wczesności. Podczas dwuletnich doświadczeń osiągnął imponujące wyniki plonowania na poziomie 106% i 109% wzorca. Wykazuje wysoki stopień odporności na porażenia przez grzyby z rodziny Fusarium. Ponadto ES Hemingway może być uprawiany na wszystkich stanowiskach glebowych.
 

Sprawny omłot kukurydzy

Dobra wymłacalność to parametr, który wpływa na usprawnienie procesu omłotu i ograniczenie strat związanych z łamaniem oraz pozostałością ziarna w kolbie. To z kolei przekłada się na mniejszy nakład i czas pracy, a co za tym idzie rentowność plantacji. Doskonale w ten schemat wpisuje się nowość na rynku – DKC 3788. Rozwiązanie to łączy w sobie dwie kluczowe cechy w uprawie popularnej „ziarnówki”: sprawny omłot, a także szybkie dosychanie ziarna na polu i w suszarni (efekt dry down). Krótkie i luźno przylegające koszulki okrywające kolbę zapewniają właściwe przewietrzenie ziarna, co wpływa na szybsze dosychanie i zapobiega rozwojowi patogenów grzybowych. O wysokim potencjale plonowania tej odmiany dowiodły doświadczenia łanowe firmy Bayer przeprowadzone w trudnym pod względem dostępności wody – 2019 roku, które wykazały średnie plonowanie w kraju na poziomie 11,2 ton z hektara. Ponadto rośliny DKC 3788 wyróżniają się bardzo dobrą odpornością na wyleganie łodygowe i korzeniowe, a także na porażenie fuzariozą łodyg i kolb.
 

(ab)