Próchnica glebowa, inaczej humus, to podstawowy składnik ziemi, decydujący o jej żyzności. Tymczasem, według unijnych kryteriów oceny, aż 89 proc. polskich gleb jest słabej jakości, gdyż zawiera średnio tylko 1,25 proc. próchnicy.

Próchnica glebowa to bezpostaciowa materia organiczna znajdującą się w glebie w różnych stadiach procesu rozkładu. Powstaje z rozłożenia martwych resztek roślinnych i zwierzęcych. Jej skład jest bardzo skomplikowany i jeszcze nie do końca poznany, jednak bez wątpienia spełnia ona bardzo istotną rolę ze względu na swoje unikalne właściwości fizykochemiczne.
Według Komisji Europejskiej zawartość próchnicy poniżej 1,75 proc., a tak jest w naszym regionie, to pierwszy krok do degradacji gleb. Poza tym uzyskane na nich plony są mało zadowalające.

Rola humusu

Dzięki zawartości próchnicy w glebie możliwe jest uzyskanie struktury gruzełkowej, najkorzystniejszej do rozwoju roślin. Gruzełki to małe, zlepione ze sobą cząsteczki gleby. Lepiszczem jest właśnie próchnica.
 

• bardzo lekkich do 1 proc.
• lekkich – 1,1 - 1,5 proc.
• średnich 1,6 - 2,5 proc.
• ciężkich – 2,6 - 3,5 proc.

Dzięki obecności próchnicy, gleby ciężkie ulegają rozluźnieniu, a gleby lekkie zwiększają zdolności magazynowania wody i składników pokarmowych. Poprawia to wschody i ukorzenianie roślin, ma też pozytywny wpływ na ich ogólny wzrost oraz zmniejsza nakłady na zabiegi uprawowe.

Związki próchniczne działają jak „gąbka glebowa”, mogą zatrzymać nawet pięciokrotnie więcej wody niż same ważą. Ma to bardzo duże znaczenie szczególnie na glebach lekkich, ponieważ ich pojemność wodna zależy głównie od zawartości substancji próchnicznych. Związki organiczne w glebie pozwalają również poprawić jej zasobność. Mogą zmagazynować od 4 do nawet 12 razy więcej składników pokarmowych niż części mineralne, dzięki czemu rośliny mają stały dostęp do makro- i mikroelementów w miarę procesu ich mineralizacji. Humus nadaje ponadto glebie ciemne zabarwienie, które sprzyja lepszemu pochłanianiu promieni słonecznych i szybkiemu ogrzewaniu się podłoża. To cecha szczególnie korzystna przy uprawie roślin, które mają większe wymagania cieplne, np. kukurydzy, ziemniaków.

Związki próchniczne ograniczają skutki skażenia pozostałościami środków ochrony roślin, tworząc związki chemiczne z substancjami aktywnymi. Dotyczy to zwłaszcza herbicydów – dezaktywują ich działanie oraz przyspieszają ich rozkład. Jest to cecha szczególnie przydatna w uprawach warzywniczych i sadowniczych, wyjątkowo narażonych na skażenia oraz restrykcyjnie badanych w tym kierunku. Humus sprawdza się również w przypadków problemów z fitotoksycznym działaniem pozostałości środków ochrony roślin na bardzo wrażliwe rośliny, szczególnie podczas wschodów.

Próchnica glebowa ma zdolności buforowe, tj. zabezpiecza glebę przed szybkim jej zakwaszeniem. Gleby bogate w substancje organiczne wolniej się zakwaszają, co jest szczególnie istotne dla upraw wymagających wyższego pH gleby, które są intensywnie nawożone, takich jak m.in.: pszenica, rzepak, burak.

Jak podnieść zawartość próchnicy

Cel ten można osiągnąć między innymi przez: przyorywanie słomy i resztek pożniwnych (ich rozkład wzbogaca glebę w przyswajalne składniki pokarmowe), uprawę poplonów na przyoranie (zatrzymują długo wilgoć i wzbogacają ziemię m.in. w azot i inne składniki pokarmowe). Zalecane jest stosowanie nawozów naturalnych (obornik) i nawozów zielonych, które uzupełniają skład próchnicy i składników pokarmowych, są pożywką dla mikroorganizmów glebowych. Korzystnie działa także uprawa roślin motylkowych (wzbogaca glebę m.in. w azot), uprawa traw, nawożenie azotem – co powoduje wzrost zawartości próchnicy o 10-12 proc. Wapnowanie gleb stabilizuje związki próchnicy i reguluje poziom składników pokarmowych oraz stopień ich przyswajalności, a także powoduje wzrost zawartości humusu. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest też stosowanie nawozów zawierających związki naturalnie występujące w próchnicy glebowej.

(am)

Materiał opublikowany w tygodnikach Wydawnictwa Promocji Regionu: CGD, CBR, CWA, CLI 25 lutego 2016

zdjęcie: fotolia.com